HIERONIM BOSH - OGRÓD ZIEMSKICH ROZKOSZY

Tryptyk holenderskiego malarza Hieronima Bosha. Obraz jest wykonany w technice olejnej na desce w latach 1480-1490. Jest najsłynniejszym dziełem tego artysty. Znajduje się w Muzeum Prado w Madrycie. Całość przedstawia Stworzenie Świata oraz wpływ zła i grzechu na ludzi. Centralny panel - Ogród ziemskich rozkoszy mierzy 220 centymetrów wysokości przy 195 cm szerokości. Boczne panele - Raj (Ogród Eden z lewej) i Piekło (z prawej) - mają 220 cm wysokości i po 95 cm szerokości każdy. Przypuszcza się, że obraz powstał na zamówienie bogatej rodziny szlacheckiej. Obecny tytuł części centralnej odnosi się również do całości. 


OGRÓD ZIEMSKICH ROZKOSZY

Środkowa część tryptyku nosi tytuł Tysiącletnie królestwo, została wykonana około roku 1500.

W centrum znajduje się niebieska fontanna młodości, która otaczają nagie postaci siedzące na grzbietach fantastycznych stworzeń. W tle widać staw a poniżej szpaler ludzi siedzących na różnorakich zwierzętach galopujący wokół jeziora, w którym kąpią się nagie kobiety. W tej części został przedstawiony upadek ludzkości i zwycięstwo grzechu. Nadzy ludzie wszystkich ras spędzają czas na cielesnych zabawach, igraszkach, jedzeniu i piciu. Niżej Na pierwszym planie kłębią się grupy kochanków. Fantastyczne stworzenia jak gigantyczne ptaki są częścią życia tych ludzi, bawią się razem z nimi.

Pośród niezwykłych zwierząt, które zamieszkują ogród, zwraca uwagę latający stwór na tle nieba o cechach konia i drapieżnego ptaka. Dosiada go człowiek z gałęzią w ręku na której siedzi czerwony ptak. W wyobraźni ludowej latające stworzenia kojarzono z rozwiązłością. Czerwony kolor, który pojawia się w wielu elementach symbolizuje kulminację procesu stwórczego. Ropucha w szponach drapieżnika wskazuje na obecność sił zła. Grzech pożądliwości został ukazany na przykładzie pary kochanków zamkniętych w ogromnej bańce wytworzonej przez kwiat wyrastający z wody. Motyw szklanej kuli jest związany ze starym flamandzkim przysłowiem, które mówi: „Szczęście jest jak szkło, łatwo się tłucze”.

Mysz wchodząca do szklanej rurki wystającej z owocu umieszczonego poniżej szklanej kuli symbolizuje fałszywe doktryny, sprowadzające wiernych na manowce. Na tle nieba jest obecna również skrzydlata postać wzlatująca w górę z czerwoną jagodą. Symbol ten mówi o przemijaniu rozkoszy czerpanej z grzechu rozwiązłości.

RAJ I STWORZENIE EWY

Panel lewy przedstawia Raj. W centrum znajduje się Źródło Życia, które przypomina jakiś dziwaczny olbrzymi kwiat. Nieopodal, po prawej, wąż owija się wokół drzewa poznania dobra i zła. Niżej grupa trzech postaci - od lewej - Adam, Bóg w postaci Jezusa i Ewa. Jezus trzyma Ewę za rękę i poznaje ją z Adamem, obok którego wyrasta drzewo życia. W tle widać zwierzęta realne i fantastyczne, jaskinię z której wylatuje mnóstwo ptaków oraz zupełnie fantastyczne pasmo górskie. W których elementy naturalne łączą się z bryłami geometrycznymi. Stada ptaków przelatują przez otwory w przedziwnych konstrukcjach z kolorowych skał.

Kompozycja obrazu opiera się na nałożeniu poszczególnych planów. Na ostatnim znajdują się cztery fantastyczne konstrukcje.

W stawie powyżej fontanny znajdującej się w środku kompozycji, zaspokajają pragnienie fantastyczne zwierzęta. Widzimy tam białego jednorożca, symbol czystości człowieka przed popełnieniem grzechu pierworodnego. Znajdują się tam te same zwierzęta, co w ogrodzie rozkoszy. Jest to potwierdzeniem jedności miejsca tych dwóch scen. Pomimo, że nastrój ogrodu jest pogodny, również i tutaj zło zaznacza swoją obecność. Po prawej stronie stawu zgromadziły się obrzydliwe gady, miedzy innym czarne ropuchy, symbol samego diabła. Kałuża nad którą się rozsiadły rozlewa się bardzo blisko granicy Ogrodu rozkoszy ziemskich. Martwa ryba symbolizuje grzech, z kolei postać z długim nosem czytająca książkę to przedstawiona przez Bosha personifikacja zła.

PIEKŁO

Panel prawy to przedstawienie Piekła. Została tu przedstawiona ludzkość, która zlekceważyła prawa boskie i w sposób nieodwracalny pogrążyła się w grzechu. Za swoje postępowanie ponosi straszliwą karę. Interpretacje różnych szczegółów i znaczenia konkretnych alegorii i symboli są bardzo szerokie. Jedni widzą tu przedstawienie grzechów głównych, inni odczytują aluzje do rozmaitych herezji.

Tak jak dwie poprzednie części tryptyku są jasne, tak w tej dominują barwy ciemne. Ludzie przeżywają straszliwe tortury, m.in. są zjadani przez ogromne ptactwo, wydalają z siebie duże złote monety, są przykuwani do ogromnych instrumentów (pomiędzy struny gigantycznej harfy), bezwiedni spółkują z licznymi bestiami. Widać tu różnego rodzaju diabelskie machiny służące do wymierzania kar.

Maszyna, która składa się z pary uszu przebitych strzałą i długim ostrzem noża. Jest symbolem głuchoty ludzkiej na słowa Ewangelii. Szkaradne stworzenie o głowie ptaka połyka potępionych i wydala ich do tej samej studni, do której skąpiec wydala złote monety a inny grzesznik wymiotuje posiłek, co symbolizuje pokutę za łakomstwo. Na dole koło tronu stwora leży naga kobieta z ropuchą odciśniętą na piersi i ogląda swoje odbicie na pośladkach jednego z demonów. W ten sposób ponosi karę za pychę.

Przy przewróconym stole przy karcianej bójce, jednego z graczy atakuje potworna istota. W ten sposób zostało przedstawione potępienie grzechu hazardu.