sobota, 11 czerwca 2011

SĄD OSTATECZNY - TREŚĆ I SYMBOLIKA TRYPTYKU



Obraz składa się z 3 części. W środku przedstawiono Chrystusa – Sędziego w gronie Apostołów, którzy występują w roli ławników wraz 
z Maryją. Symbolizują Kościół, który dzięki ich pracy ogarnął cały świat i przy ich pomocy pielgrzymuje do Niebieskiego Jeruzalem. Św. Piotr wykonuje w tym czasie inną funkcję – sprawuje po raz ostatni władzę kluczy, witając zbawionych idących po kryształowych schodach 
ku otwartej bramie Raju. 


Funkcję tronu Chrystusa pełni tęcza, która ma kilka warstw znaczeniowych. 
Przypomina o pierwszym i kolejnych przymierzach zawieranych między Bogiem i grzesznymi ludźmi. Tęcza symbolizuje również Boże miłosierdzie, gdyż w Chrystusie zostały wypełnione obietnice Starego Testamentu, który zawarł z Bogiem przymierze doskonałe.
Czerwony kolor szaty Jezusa Chrystusa– ukazuje cel Jezusowej misji – zbawienie świata. Na taką interpretację wskazuje Ap 19,3 – „Odziany jest w szatę we krwi skąpaną”. Kolor podkreśla również godność królewską.

Chrystus unosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa, lewą zaś trzyma opuszczoną 
– gesty te odpowiadają ukazanej wyżej lilii zmiłowania oraz rozżarzonemu mieczowi sprawiedliwości, który oznacza także skuteczność słowa i sądu Bożego. Podnóżkiem Zbawiciela jest złota kula symbolizująca ziemię i wszechświat (Iz 66,1). 
Za postacią Chrystusa rozlewa się złote światło, które symbolizuje obecność Boga.

Przedstawione powyżej postacie Aniołów trzymające Arma Christi przypominają wydarzenia pasyjne, przez które doszło do generalnej rozprawy ze złem i grzechem.
Postacie Trójcy Świętej zostały ukazane bardzo subtelnie, wręcz eterycznie. 
Bóg Ojciec pojawia się dwukrotnie na Bramie Kościoła – Raju. Duch Święty i Jego obecność w Kościele akcentują kwiaty, zrzucane na grupę wchodzących po kryształowych schodach 
z empory portalu. Kwiaty oznaczają 7 darów Ducha Świętego według św. Tomasza 
z Akwinu: bojaźń bożą, pobożność, siłę, radę, wiedzę, roztropność, mądrość.


 Pośród rozległej równiny jako strażnik Królestwa Niebieskiego stoi Święty Archanioł Michał. Asystuje przy tronie Boga. Na wadze ważą się ostatecznie losy ludzkości. Kierunek ciążenia wagi jest zgodny z
doktryną św. Augustyna, który przyjmuje, że łaska to pełnia, a zło – jej brak to pustka. Archanioł Michał w prawej ręce trzyma krzyż – włócznię. Skrzydła Archanioła są ozdobione pawimi piórami, które tutaj są symbolem nieba i wieczności. Ponownie dochodzi tu do głosu ambiwalentny charakter symboli średniowiecznych a tym przypadku wskazuje dodatkowo na wspólny rodowód aniołów i diabłów.

Średniowieczna teologia zakładała, że tylko przez Kościół dostępuje się zbawienia. Rajska brama w lewym skrzydle ołtarza została przestawiona jako późnogotycki portal katedry ozdobiony bogatą dekoracją rzeźbiarską, której treść zaczerpnięto z Apokalipsy św. Jana. Brama to symboliczny obraz Kościoła. Przez bramę mogą wejść w promieniejące światło tylko sprawiedliwi. Wskazuje na to symbolika białej lilii widocznej po lewej stronie Chrystusa – Sędziego. Początkiem tego wejścia jest chrzest – tu ponownie trzeba odwołać się do symboliki tęczy, oznaczającej teraz obmycie w wodzie i Duchu Świętym.

W treści tryptyku podkreślono również rolę Maryi w dziele Zbawienia, która rozpoczęła się w chwili Zwiastowania. Scena Zwiastowania jest ukryta przed ludzkim okiem, tak jak było ukryte Wcielenie Jezusa Chrystusa. Została ona umieszczona na haftowanym kapturze jednego ze zbawionych biskupów, znajdującego się tuż przed Niebieską Bramą Nowego Jeruzalem. W tym kontekście nabiera dopiero znaczenia tondo ze sceną stworzenia Ewy, umieszczone na tej samej osi w tympanonie. Zostaje więc podkreślona paralela Maryja – Ewa, znana od pierwszych wieków chrześcijaństwa.

Sąd Ostateczny dotyczy wszystkich ludzi. Po obu stronach możemy odnaleźć duchownych i świeckich, kobiety i mężczyzn. Po każdej stronie umieszczono jednego murzyna podkreślający tym uniwersalizm zbawienia i potępienia, obejmujący wszystkie rasy ludzi. Nie widać dużych dysproporcji pomiędzy liczbą zbawionych i potępionych.

Sprawiedliwość według Bożych nakazów została zdefiniowana w katalogu cnót, a jej przeciwieństwo w katalogu wad, czyli grzechów głównych. Jedno i drugie pociąga za sobą ściśle określone, nieodwracalne konsekwencje. Do przedstawienia tych „katalogów” w sposób symboliczny posłużyły rośliny, kamienie i inne detale, których znaczenie zostało określone w Piśmie Świętym. 

Przestrzeń po stronie potępionych – jest pozbawiona wszelkich roślin a ziemia wypalona, zgodnie z apokaliptyczną wizją. Po stronie zbawionych – kwitnący ogród, który zostaje porównany do Raju. Im bliżej schodów, tym więcej roślin a zielony kolor soczystej trawy pojawia się pod stopami zbawionych. Widoczne są kwiaty wiosenne i wczesnego lata.


Symbolika kwiatów : 
fiołek – symbolizuje pokorę i życie ascetyczne
stokrotka – skromność
orlik – cierpienie
cesarska lilia – przelanie krwi męczeńskiej
goździki - symbol miłości i ognia

Symbolika kamieni szlachetnych:
diament – symbolizuje Chrystusa a także odwagę i mężne znoszenie cierpień oraz antidotum na pokusy
szafir – symbol ludzi miłujących rzeczy niebieskie
rubin i wszystkie kamienie barwy czerwonej – symbolizują miłość i ofiarę
perły – czystość duszy
Tylko praktykowanie tych cnót mogło doprowadzić rzeszę zbawionych do kryształowych schodów – symbolizujących równowagę i czystość. 

Symbole zła: szeroki asortyment rogów różnego rodzaju, wężowate ogony, ptasie szpony i dzioby. Niektórym wizerunkom diabłów przydano cechy zwierząt i drapieżnych owadów, które w epoce średniowiecza kojarzyły się z czarną magią. Są to skrzydła ćmy, nietoperza – posądzanego w średniowieczu o wampiryzm. 
Ponadto przedstawiono:
diabła z pyskiem dzika – symbol rozpusty
rudy niedźwiedź – symbol nieumiarkowania w jedzeniu i piciu
postać z małpim pyskiem – symbol prawie całego katalogu grzechów, od plotkarstwa po rozpustę
diabła z pawim ogonem – symbol pychy
diabeł ze skrzydłami motyla – symbol niestałości
Na obrazie Hansa Memlinga zastosowany został podział wertykalny (góra, dół) i horyzontalny (prawa i lewa strona), charakterystyczny dla przedstawień średniowiecznych. Sąd Ostateczny miał przypominać o rzeczach, które dotyczą każdego człowieka, o śmierci, sądzie i karze lub nagrodzie za życie na ziemi. Tego typu obrazy były umieszczane nie tylko w kościołach, lecz także na salach sądowych.

Więcej informacji o tryptyku - opis, wykład, zdjęcia z zoomem znajdują się na stronie:



Bibliografia:
"Sąd Ostateczny" - Hans Memling - opracowanie Beaty Sztyber, biuletyn Muzeum Narodowego w Gdańsku



1 komentarz:

Bardzo dziękuję za pozostawione komentarze.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...